ئەردۆغان و خەونە ئالۆزەکانی، نووسینی گۆران ئەمیری
پان تورکیزم و خەونە ئاڵۆزەکانی ئەردۆغان
لەمێژ ساڵە بیرۆکەی پێکهێنانی هاوبەندیی وڵاتان و خەڵکانی بە زمان و ڕەچەڵەک ترک، لە ئارا و بێنەوبەرەدایە. سەرەڕای گەلێک جیاوازی لە شێوازی بەڕێوەبەربردنی وڵات و بەرزی و نزمیی بواری پێشکەوتوویی و ئابووری، "زمان و کولتوور"ی هاوبەشیان کردۆتە هەوێنی دامەزراندنی یەکەیەک بەناوی TDT یان بە زمانی ترکی *تورک دەولەتلار تەشکیلاتی .*
پرۆژەی دامەزراندنی TDT پڕۆژەیەکی گشتگیرە و هەموو بوارێکی سیاسی، ئابووری، سەربازی و کولتووری دەگرێتەوە. ئامانجی سەرەکیی ئەم ناوەندە یەکخستنی گوتاری هاوبەش و کۆکردنەوەی هاوزمان و هاوڕەگەزی ترکە، لە جوغرافیای سنوورێکی هاوبەش‌دا بەناوی ترکستان .
لە چوارچێوەی ئەم هاوبەندییەدا وڵاتانی ئەندام بەپێی بەرنامە و پرنسیپەکانی پێکهاتەکە لە بواری رامیاری و ئابووری و سەربازی‌دا دەبێ هاوکار و یاریدەری یەکتربن .
دیارە ئەو بابەتە گەلێک هەستیارە دەگەڵ ئەوەی پێویستی بە شرۆڤەیەکی تێروتەسەلە، هاوکات لازمە ئێمە ئەم جۆرە هاوبەندییانە کە بە زەرەر یان بە قازانجی کورد دەشکێتەوە بە هێندی بگرین و بەتایبەت مەترسییەکانیان لەسەر بەرژەوەندیی گشتیی نەتەوەیی نەخەینە پشت‌گوێ .
بەپێی ئامار، پانتایی جوغرافیایی وڵاتانی ئەندام، لە چوارچێوەی ئەم هاوپەیمانییەدا نزیکەی 4.5 میلیۆن کیلومتری چوارگۆشەیە و ژمارەی دانیشتووانی ترک‌زمان، دەگاتە 200 میلیۆن کەسێک. گەر بێتوو ئەم لێکهاڵاوە زەبەلاحە وەڕاست‌گەڕێ، مەترسییەکی گەورەیە بۆ سەر تەناهی نەتەوەیی و هزری سەربەخۆیی‌خوازنەی نەتەوەکەمان .
ئەم بیرۆکەیە یەکەم‌جار لە ساڵانی 1860دا لەلایەن کەسێکی مەجاری بەناوی ئارمینیووس وامبری ڕاوێژکاری سوڵتانی عوسمانییەوە بەکردەوە هاتە ئاراوە. ئارمینیووس بە نەهێنی کاری بۆ بريتانيای مەزن دەکرد. لەو سەردەمەدا بریتانیا بە نییەتی سازدانی کەمەربەند و هێڵێکی بەرگری بوو تا بەربەستێک بێ لە هەمبەر هرووژم و هێرشی ڕووسەکان بۆسەر وڵاتانی موستەعمەرەی خودی بریتانیا .
پانتورکیزم بەپێی هەل‌ومەرجی و کات و زەمان، گەلێک هەڵکشان‌وداکشانی بەخۆوە دیوە .
لە چەند ساڵی رابردۆوە تورکیا حەول دەدا پشوویەکی نوێ بە جەستەی داڕزاوی بزاڤی پان تورکیزم‌دا بکا. لەم پێناوەدا، لە چەند ساڵی ڕابردۆوە بۆ زیندووکردنەوەی لاشەی مردوی پانتورکیزم حەولی بەکردەوەی داوە کە جێگای سەرنج و لێ‌وردبوونەوەیە .
دوازدەی نوامبری 2021 ڕێبەرانی وڵاتانی ترک‌زمان کە بریتی بوون لە:
ڕەجەب تەییب ئەردۆغان سەرکۆماری تورکیا، ئیلهام عەلییۆف، سەرکۆماری ئازەربایجان، قاسم جومارت تۆکایۆف، سەرکۆماری قەزاقستان، سەدر جەبارۆف، سەرکۆماری قرقیزستان، شەوکەت میرزایۆف، سەرکۆماری ئوزبەکستان وەک ئەندامانی سەرەکی و قوربانقوڵی بەردی محەممەدۆف، سەرکۆماری ترکەمەنستان و ڤیکتۆر ئۆربان سەرۆک‌وەزیری مەجارستان وەک ئەندامانی چاوەدێر، لە هەشتەمین دیداری باڵای" شووڕای ترک"دا لە ئیستانبووڵ کۆبوونەوەیەکی ترکانەیان رێکخست و دانیشتنەکەیان وەک "بەڕێوەبەری نۆرەیی" ناودێر کرد .
پێويستە ئاماژە بکرێ که ساڵی 2009 لە کۆنفرانسی ڕێبەرانی چوار دەوڵەتی ترک لە شاری ئانتالیا یەکەمین چالاکیی خۆیان دەسپێکرد. لە کۆبوونەوەی ئەم جارەی ئیستانبووڵ‌دا بڕیاریان دا ناوی هاوپەیمانەتییەکە لە شووڕای ترکەوە بگۆڕن و بیکەنە: "ڕێکخراوی دەوڵەتانی ترک"، کە بە زمانی ترکی دەبێتە: ترک دەولەتلەر تەشکیلاتی ( TDT).
لە ڕاستی‌دا دەستەواژەی"دەوڵەتانی ترک" ئاماژەیەکی ڕوونە بۆ دەسەڵاتە سیاسییەکانی وڵاتانی ترک‌زمان لە هاوبەندییەکی نوێ‌دا .
ئامانجی ڕێکخراوی TDT له ڕەوتی بەرەو پێش‌چوونی خۆی‌دا ئەوەیە، کە خۆی بگەیەنێتە شانی «پەیمانی هاوکاریی شانگهای» به ڕێبەرایەتیی چین، یان «پەیمانی هاوکاریی تەناهی» به ڕێبەرایەتیی ڕووسیا .
مەبەستی ترکان ئەوەیە بەرامبەر هاوپەیمانییەکانی دیکەی ناوچەکە وەک ئاڵتڕناتیڤ و جێگرەوە خۆیان دەربخەن .
بە وەبەرچاوگرتنی توانایی سیستەمی ئابووری و ڕامیاریی وڵاتانی ترک‌زمان دەکرێ بڵێین ئەو هاوبەندییە نوێیە، پشت‌ئەستوورە بە زمان و فەرهەنگ و مێژووی هاوبەشی نەتەوە ترک‌زمانەکان .
پەرەپێدانی ئاڵ‌وگۆڕی فەرهەنگی و چالاکییە ئابووری و هاوکارییە ڕامیاری و سەربازییەکان بەشێکن لە دەستووری کاری ئەم پێکهاتەیە.
دوای هەڵکرانی گڵۆپی سەوزی ڕووسیا بۆ ترکان، یەکەمین دەسکەوتی ئەم هاوبەندییە، یارمەتیی سەربازی و ڕامیاری ئاشکرای تورکیا بوو بۆ ئازەربایجان لە کێشەی خاکی لەگەڵ وڵاتی ئەرمەنستان و شکستی ئەو وڵاتە، کە لە دەست‌دانی قەرەباغی بە قازانجی ترکان لێکەوتەوە .
گرتنەوەی قەرەباغ دوای سی ساڵ ململانێ و کێشەی نێوان دوو وڵاتی ئازەربایجان و ئەرمەنستان بوو بە فاکتۆرێکی بەهێز و هاندەر بۆ هاوکاریی هەمەلایەنەی ڕامیاری و سەربازیی وڵاتانی ترک‌زمان، کە پلە و ورەی ترکانی بەرزکردەوە و ئێرانیشی تووشی داترووسکان و خەفەت کرد .
زۆربەی ئەم وڵاتانەی کە لەم کۆبەندی دا هاوکارن لە ڕابردودا بە شێک بوون لە سۆڤیەتی کۆن کە هەتا ئێستاش لە ژێر باندۆری سیستمی ئەو کات، دەناڵێنن و نەیان توانیوە خۆی لێ رەها بکەن .
لەدوای شەڕی قەرەباغ و شکانی ئەرمەنستان، تورکیەی وەک ناجی و یاریدەری خۆیان بەدی دەکەن .
ئەم ڕوداوە بەستێنێکی لەباری بۆ هاوکاری زیاتری ترکان ڕەخساند .
وەگەڕخستنی رێکخراوێکی لەم چەشنە پێویستی به کات و سەرمایەکی زۆر هەیه . لە نێو وڵاتانی ئەندام زیاتر لە هەمووان هێزو توانای تورکیە ئیهتیمامی پێدەدرێ .
زۆر لە وڵاتانی جیرانی ئەم جوغرافیا وەهمیە بە تایبەت چین و ئێران، بە توندی دژ بە ئەم پێکهاتەیەن. هۆی ئەم دژبەرێیە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی بەشێک لە و شوێنانەی کە ترکان لە جۆگرافیای خیاڵی وڵاتی تورکدا گونجاندویانە لەنێو وڵاتانی ئێران و چینە، بە خاکی خۆیانی دەزان .
ترکان بۆ گەیشتن بەو ئامانجە زیرەکانە ئاێێنی ئیسلامیان تێکەڵاو ئامانجی سیاسی کردوە و وەک کەرستە و پلیکان بۆ گەیشتن بەو مەبەستە بکاریان هێناوە و دەیهێنن .
ئیمپراتۆری رووسی تزاری هەر لەدەسپێکی پەرەسەندنی، ئەم بیرۆکەیە ، بەتوندی دژایەتی خۆی دەرخست . تەنانەت فەرمانی گرتن و ڕاونانی کەسانی پەیوەندیدار بەم بیرۆکەیەوە دەرکرد .
هەر وەها لە سەردەمی شۆڕشی1917 سەرانی شۆڕشی سۆسیالیستی ئۆکتۆبەر لە یەکیەتی سۆڤیەت دژ بە ئایدۆلۆژی پان تورکیزم وەستان. تەنانەت لەکاتی دەستەڵاتداری ستالین تووشی گرتن و کوشتن و راونان بوونەوە و بەهیچ شێوەیەک ئەو ئایدۆڵۆژیایە ڕێگا پێدراو نەبوو .
لێ ئەمڕۆ کاردانەوەی رووس لە سەر پێکهاتەی TDT سەرەڕای ئیدعای ئەرزی، بەڕواڵەت ئەرێنیە .
ڕووسەکان لە کورت خایەندا بە دوو هۆ پێکهاتەیەکی ئەو تۆ لە بەرژەوەندی خۆیاندا دەبینن .
یەکەم : بۆ بەرپەرچدانەوەی سیاسەتەکانی ئەمریکا لە ناوچەکەدا پێویستیان بە رێککەوتن لەگەڵ هابەندێکی نوێیە .
: دووهەم
دوای لێک هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤیەت ئەو وڵاتانەی وەک ئازەربایجان، تورکمەنستان، ئۆزبەکستان، تاجیکستان، وکازاکستان و قیڕقیزستان کە هەموویان تورکن و لە پێشوودا بەشێک بوون لە یەکیەتی سۆڤیەت، بوون بە وڵاتی سەربەخۆ، بلێین و نەڵێین کارتێکەریی زمان و کولتووری ڕووسیان لە سەر نەسڕاوەتەوە و سازدانی ئەو سازییە لە پەنا سنوورەکانیان بەو تایبەتمەندیانەوە بە قازانجی خۆیان دەزانن .
بەپێچەوانەی ڕووسەکان چین و ئێران بەگشتی و بەجیدی دژی ئایدۆڵۆژیای پانتورکیزم و ئەم جوغڕافیا خەیاڵیەن .
ئۆغۆرەکانی چین و ئازەربایجانی ژێر دەستی دەستەڵاتی ئێران و بەشەکانی دیکەی تورک نشینی وەک قەزوین و هەمەدان و قوروە و زەنجان هەتا پشتی ئەراک دەگرێتەوە .
ديارە ئەو داوا زەقە کاردانەوەی نەرێنی لەسەر وڵاتانی چین و ئێران داناوە، هەر دووک وڵات دژایەتیی خۆیان لە هەمبەر ئەم کۆبەندیە بە ئاشکرا ڕاگەیاندوە .
سەربەخۆبوونی کۆمارە ترک زمانەکانی، ئازربایجان و تورکمەنستان و ئۆزبەکساتن و تاجیکستان و، کازاخستان و زیندوو بوونەوەی پارتە ئیسلامییەکانی تورکیە لە دوای ئەتاتورک جارێکیتر بیری پانتورکیزم لە تورکیا و نێو تاتارەکانی کەریمە و ئوغۆرەکانی چین گەشاندەوە .
هەر ئێستا لە تورکیا دوو پارتی سەرەکی رەگەزپەرستی* مەهەپە و ئاکەپە*بەهەموو هێزیانەوە پاڵپشتی لە پان تورکیزم دەکەن و پلانی کۆکردنەوەی هەموو تورکانی هەرێمەکەیان هەيە لە جۆگرافیایەک بە ناوی ترکستان .
لەسەر ئەو بنەمایە بوو
تورکیا توانی بە بێ سڵەمینەوە لەکێشەکانی ئەم دوایانەی ئەرمەنستان و ئازربایجاندا فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی دژ بە ئەرمەنیەکان بەکاربهێنێ. تەنانەت بەپێی هەواڵی هەواڵنێرێکان لە میلیشیا ئیسلامییەکانی داعشی سوریا دژ بە ئەرمەنستان کەڵکی وەرگرتووە . بەشێک لە شرۆڤەکارانی پان تورکیزم وەک پرۆژەیەکی مێژوویی دەنێرخێنن لە حاڵێکدا هەر ئێستا دوو پارتی ڕەگەزپەرستی سەرەکی لە تورکیا کوورەی زیندووکردنەوە ئایدۆلۆژیای پان تورکیزم داغ و داغ تر دەکەن .
پێکهاتەیەکی لەم بابەتە، بێگومان باندۆڕی لە سەر هەموو ناوچەکە دەبێ و لەو نێوەشدا بەتایبەت بۆ ئێمەی کورديش جێگای مەترسییەکی گەورەیە .
پشگیری لە تورکمانەکانی باشووری کوردستان و خزاندنی کەرکووک لە جۆگرافیای وڵاتی ترکان ئاماژەیەکی ڕوونە بە ئامانج و هەدەفی نا پاکی ئەم پڕۆژەیە .
پرسیار ئەوەیە لەبەرامبەر ئەو جۆرە مەترسیانە بۆ سەر بەرژەوەندی نەتەوەییمان ئێمەی کورد لە جوغرافیای کوردستانی گەورەدا چ ئەرکێکمان دەکەوێتە ئەستۆ و چۆن دەتوانین لە پێناو پاراستنی خۆمان ئامادەکاری پێشوەختەما هەبێت ؟
15/12/2021
گۆڕان
0 لێدوانەکان
Karla Gleichauf
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
M Shyamalan
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment
Liz Montano
12 May 2017 at 05:28 pm
On the other hand, we denounce with righteous indignation and dislike men who are so beguiled and demoralized by the charms of pleasure of the moment