مانیفێستی رزگاری, بەرنامە و پێرەوی ناوخۆی پارتی سەربەخۆیی کوردستان
مانیفێستی رزگاری
بە‌رنامه و پێڕه‌وی ناوخۆی پارتی سه‌ربه‌خۆیی كوردستان
سەره تا
نەتەوەی كورد، یەكێك له نەتەوه هەره كۆنەكانی رۆژ هەڵاتی ناوه ڕاسته و تا ئەو جێیەی مێژوو وه بیری دێ، نیشتەجێی كوردستان بووە و هەیه.
نەتەوەی كورد سەڕەڕای ئەوەش كه وڵاتەكەی**كوردستان** داگیر كراوه، كاراكتێر و ڕێ
ونەریتی نەتەوایەتی خۆی، هەتا ئێستاش له فەوتان پاراستوه.
كوردستان له گشت كات وزەمانێكدا، ناوچەیەكی گرنگ و بەرچاوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پێناسە کراوە.
گومانی تێدا نییه، جگه له سامانی ژێر زەوی و سەر زوی كوردستان، هەڵكەوتویی كوردستان له ڕوانگەی ستراتیژیكیەوه، بۆته هۆی ئەوەی كه چاوی تەماحی وڵاتانی داگیركەری دەوروبەر و دەسەڵاتە زلهیزە خاوەن بەرژەوەندیەکان، به تایبەتی ئینگلیسی به دواوه بوە و هەوڵێان داوه بیكەنه پێگه وبنكەی خۆیان.
داگیرکەرانی کوردستان و قەومەکانی فارس و تورک و نەتەوەی عەرەب سنوورەکانیان لە سەر خاکی پیرۆزی کوردستان داشتوە و تا ئێستاش کوردستان له ژێر گەمارۆی ئەوان دا ماوەتەوه. سەرەڕای هێرشی یەك له دوای یەكی وڵاتانی گەمارۆدەر، به مەبەستی داگیر کردنی ئەو ناوچه گرنگه، كوردستان كەم تا زۆر بەرهەڵستی داگیركەران بوەتەوە و خۆی له فەوتان پاراستوه و توانیویەتی له ژێر دەسەڵاتی پاشا و میرەكانی كوردستاندا تا ڕادەیەک سەربەخۆ بمێنێتەوه.
كوردستان ، له هێرشی هێزەكانی عەرەبی موسڵمان، بۆسەر خەڵك و حكومەتەكانی دیكه، وەك گەلێك شوێنیتر، داگیر كراو پاش کوشت و کوشتارێکی زۆر ، به زەبریی شمشێر ئایینی ئیسلام بە سەر بەشێکی زۆری خەڵکی کوردستاندا سەپا . لەبەرهەمدا وڵاتەكەی سنووری جارانی لەدەست دا و خرایه سەر ئیمپراتۆری ئیسلام. ئەو ڕوداوه بەڕادەیەك گرنگ و كاریگەر بوو كه شوێنەوارەکەی ئەوڕۆش پاش هەزار ساڵ هیشتا هەر دیار و بەرچاوە.
جێگیر بوونی ئایینی ئیسلام له كوردەواریدا و بوونی كوردستان به بەشێك له ئیمپراتۆری گەورەی ئیسلامی عەرەب، ئەگەر له لایەك هەموو دەسەڵاتێكی ناوخۆیی له گەوره پیاوان وحاكمەكانی كوردستان وەرنەگرتبۆوه و كەم تا كورتێك له ژێر چاودێری خەلیفەی ئیسلامدا، نیوه سەربەخۆییەكیان هەر پێ مابوو، له لایەکی دیكەوه ئیسلام چەرخ وخولی به ژیانی كۆمەڵایەتی ،ڕەوشت وئاكاری كوردەواریدا، به شێوەیەك كه له خۆی نامۆ كرد و بیری وڵاتپارێزی و هەستی خۆییبوونی تێدا بێهێز کرد.
كاتێك له ئاخر و ئۆخری سەدەی یازدەهەمی زایینیدا، دەسەڵاتداری توركه موسڵمانەكانی ئاسیای بچووك پەرەگر بوو و هێدی هێدی جێ به ئیمپراتۆری ئیسلامی عەرەب چۆڵ دەكرد، بەرە بەره ڕێگای دامەزراندنی ئیمپراتۆری ئیسلامی عوسمانی خۆش دەبوو. تا ئەو جێیه كه له ناوەڕاستەكانی سەدەی چاردەهەمدا دەسەڵاتی بەشێكی گەوره له گەلانی موسڵمان كەوتە دەست توركه عوسمانیەكانەوه.
به دامەزران وجێگیر بوونی ئیمپراتۆری عوسمانی شەڕ و كێشەی دەسەڵاتی سەفەوی-پاشماوەی توركه سەلجوقیەكان له وڵاتی فارس واته ئێرانی ئێستا- دەگەل توركه عوسمانیەكان، وەك دوو دەسەڵاتی گەورەی ئیسلامی، دەستی پێكرد.
هەر كام لەو ولاتانه، به مەبەستی جیهان گیری وڵاتی گەلانی موسڵمان و به ناوی خەلافەتی موسڵمانان، هێرش وشاڵاویان بۆ سەر یەكتر دەست پێكرد و شەڕێكی ماڵوێرانكەری درێژخایەن، هەموو ناوچه و وڵاتی گەلانی موسڵمانی داگرت و نەتەوەی كورد و كوردستانیش لەو نێوەدا گیرۆدەی ئەو شەڕە ماڵوێرانکەرانە دەبوون. به پێی وەزع و هەلومەرج و به گوێرەی بیروڕای ئاینی، بە مەبەستی كەڵك وەرگرتن له دژایەتی نێوان ئەو دوو دەسەڵاته گەورەیه و بۆ خۆڕزگار کردن، كوردەكان جار جار لەگەل دەسەڵاتی سەفەوی ئێرانی و زۆر جاریش لەگەڵ دەسەڵاتی توركه عوسمانیەكان له دژی سەفەویەكانی ئێران له شەڕدا بوون.
سەرنجام شەڕ و ناكۆكی نێوان عوسمانی و سەفەوی دامركایەوه و بەره بەره ڕێگای وتو وێژ له بەینیاندا كرایەوه، تا ئەوجێیه كه له ساڵی1514ی زاینیدا گەیشتنه سازان وپه یمان گرێوی"چاڵدران" یان پێكەوه مۆر و ئیمزا كرد.
یەكێك له مەبەستەكان پەیمانی چاڵدران، لە نێوان عوسمانی و سەفەویەكان ئەوه بوو كه كوردستان له نێوان خۆیاندا بەش بكەن. له ڕاستیدا، ئامانجی سەرەکی پەیمانی چاڵدران، دابەشكردنی وڵاتی ئێمه بوو. له و دەمەوه كوردستان بۆ جاری یەکەم بەكردەوه دابەشكراوه و نەتەوەی كورد نیری كۆیلەتی و ژێردەستی سەفەوی و عوسمانیی كەوته ئەستۆ.
لەو دەمەوە کە "كۆلۆنیالیزم" سەری هەڵداوه وجیهانی له ناوخۆدا بەش كردوه و پاشان جێ خۆی داوه به ئیمپریالیزم و ئێستاش زلهێزانی خاوەن دەسەڵاتی جیهانی، لەوكاتەوه، كوردستان بۆته بەشێك له بازار و مەیدانی كۆلۆنالیزم و وڵاته میراتگره زلهێزەکانی. هەر له وسەردەمەوه نەتەوەی كورد به گشتی و زەحمەتكێشانی نەتەوەی كورد بەتایبەتی "كه زۆرینەی نەتەوەی كوردیان لێ پێكهاتوه" خراوەته ژێر ستەمی نەتەوایەتییەوه.
هاوكات لەگەل دابەش بوونی كوردستان، له نێوان عوسمانی وسەفەویەكاندا، خەباتی رزگاریخوازی گەلی كورد دەستی پێكردوه.
خەباتی رزگاریخوازی نەتەوەی كورد كه هەموو جارێ هەر بۆ رزگاریی یەكجاری و سەربەخۆیی هەڵگیرساوه، له سەرەتادا تایبەتمەندی خۆی هەبووه، له كۆمەڵی دواكەوتووی كوردەواری سەردەمی خۆی سەرچاوەی گرتووە و خاوەنی ڕێكخراو و تەشكیلاتی سیاسی ئەوتۆ نەبووه كه ببێته بناخه بۆ شۆڕشێكی یەكگرتوی هەمەلایەنه و ڕێكخەری كۆمەڵانی به رزگاری تینوی نەتەوەی كوردبێ، خاوەنی ستراتژی وتاكتیكی خەباتی نەتەوایەتی خۆی بێ و جوڵانەوه بەرەو سەركەوتن ببا و له هەڵه وفریوی بپارێزێ. هەموو جارێ، سەرەڕای له خۆ بردویی و فیداكاری بێ سنووری خەڵك کوردستان، جوڵانەوە رزگاری خوازانەکەی لە داگیركەرانی كوردستان شكستی خواردوە و له خاك و خوێندا نوقم كراوه. شایانی باسه كه لەو هەموو هەستان و كەوتنانەدا، هەستی رزگاری نەتەوایەتی هەرگیز هەرەسی نەهێناوه و بزوتنەوەی رزگاریخوازی نەتەوایەتی هەركات دەرەتان و هەلی دەست كەوتبێ سەری هەڵداوەتەوه و دەستی پێ كردوەتەوه.
له سەردەمی نوێدا، خەباتی رزگاریخوازی نەتەوەی كورد ئاڵوگۆڕی به سەردا هاتوه. تێكۆشان، هاوشان له گەل گۆڕانكاری كۆمەڵایەتی گەلانی ناوچەكه به گشتی، له كوردستانیشدا قاڵب وچوارچێوەی نوێی بەخۆوه گرتوه وله شكڵ و فۆرمی كۆنی ڕابردووی خۆی رزگار بووە. ئەو گۆڕانه به تایبەتی له ماوەی سەدەی ڕابردوودا، دیاردەی بەرچاوی هەیه. له وماوەیەدا، رێكخراو و تەشەكولی سیاسی كورد له بەشەكانی كوردستاندا پێكهاتوه وسەرۆكایەتی جوڵانەوەی رزگاریخوازی نەتەوایەتی كه جاران له دەست سەرۆك عەشیرەت و پیاوه خاوەن دەسەڵاتەكانی كوردستان دا بوه، بەوان نەماوە. رێكخراوی سیاسی سەرۆكایەتی و بەڕیوەبەری خەباتی نەتەوەی كوردیان وەئەستۆ گرتوه.
نەتەوەی چەوساوەی كورد كه له هیچ نەتەوەەكی دیكه بۆ ئازادی ورزگاریی خۆی كەمتر تێنەكۆشاوه و لەو رێبازەدا له هیچ گەل و نەتەوەیەکی تر له جیهاندا زەرەر و زیانی ماڵی وگیانی كەمتری وێ نەكەوتوه، له گەل ئەوەشدا كه به دەیان ساڵه، رەوتی رزگاریی نەتەوایەتی خۆی دەپێوی، كوردستان جارێ هەر كۆیله و ژێر چەپۆكەیه وبه مافه ئینسانی و نەتەوایەتیەكانی خۆی نەگەیشتوه.
تەنیا پاش شەڕی دووەمی جیهانی، مێژووی نوێی جوڵانەوەی رزگاریخوازی نەتەوایەتی كورد، ئەویش بۆ ماوەیەكی كورت، له كوردستانی ژێر دەسەڵاتی ئێران، واتە رۆژهەڵاتی کوردستان، هەلەمەرجێكی ئەوتۆی بۆ ڕەخسا كه سەربەخۆیی و دەسەڵاتی خۆی بەسەر خۆێدا، له فۆرمی** دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان**به سەرۆكایەتی پێشەوا قازی محەممەد رابگەیەنێ. بەداخەوه تەمەنی دەوڵەتی كۆماری كوردستان زۆر كورت بوو و پتر له یازدە مانگی نەخایاند. ئەو هەلومەرجه سیاسیه كه هۆیەكی گرینگ بوو بۆ شەكانەوەی ئاڵای کۆماری كوردستان كه بریتی بوو له هەبوون و حزووری هێزی نیزامی یەكێتی سۆڤیەت له ناوچەكه و پشتیوانی سیاسی یەكێتی سۆڤیەت له پێك هێنانی دەوڵەتێكی كوردی بە پێی بەرژەوەندیەکانی خۆی، سووڕان وگۆڕانی به سەردا هات. له لایەك یەكێتی سۆڤیەت له واده وپشتیوانی خۆی له دەوڵەتی تازه پێك هاتووی كۆماری كوردستان پاشگەز بۆوه وبه سازان له گەل دەوڵەتی ئێران بەتەمای وەرگرتنی ئیمتیازی چاڵاوی نەوت له ئێران خۆی دزێوه و، له لایەکی دیكەوه دژایەتی وڵاتانی ئەمریكا و ئینگلیز دەگەل پێك هێنانی دەوڵەتی كوردی، بوون به هۆی ئەوه كه دەوڵەتی كۆماری كوردستان له ناوچوو و ئارەزووی له مێژینەی نەتەوەی كورد كه تازه دەهات بگاتە جێ و وەدی بێت ، بۆ جارێكی دیكەش كەوته هات و نەهاتەوه. هۆی ئەوەی کە جووڵانەوەی رزگاریخوازی كوردستان، سەرەرای خەباتێکی شێلگیرانە، هەموو جارێ تێك دەشكێ گرێدراوە بە زۆر هٶ و سەبەب و فاکتۆری جۆراو جۆرەوە کە لێرەدا تەنیا ئاماژە بە دوو فاکتۆر دەکەین کە لە هەمووان گرینگتر و بەرچاوترن.
یەكێك له و فاكتۆرانه، له پێوەندی دایه دەگەل وەزعی ژئۆپۆلیتیكی نێونەتەوەیی و هەڵكەوتویی جوغرافیایی کوردستان، بەو مانایه كه كوردستان وڵاتێكی دابەشكراوولە دەسپێكرا وڵاتانی زلهێزی خاوەن بەرژەوەندی لە ناوچەکە، بەتایبەتی ئینگلیس وفەرانسه نەخشەکێشی دابەش كردنی كوردستان بوون. هەر بەو چەشنه پاشانیش له هەموو رەوتی لێكردنەوه وتێكردنەوەی وڵات و نەتەوەكانی ناوچەكه، هەر ئەوان بەتایبەتی دەسەڵاتدارێتی ئینگلیس، کارتێکەر ودەسپێشخەری دابەش بوونی وڵات ونەتەوەی ئێمه بوون بەسەر ئێران،عێراق، توركیه وسوریادا.
له هەلومەرجی ئەوتۆدا كە وڵاتی ئێمه بووه به چوار بەشەوه و بەشی گەورە وبەرچاوی سنووری چوار دەوڵەتی بەدەسەڵات له ناوچەكەدا، له سەر حیسابی وڵات ونەتەوەی ئێمه پێك هاتوه ودابەشكەرانی كوردستان وێڕای داگیركەران، به هەموو شێوه و ئامرازێكی سەركوتكردن، له فێڵ و تەڵەكه ڕابگره تا بیور وداس و تا دەگاته بومبارانی كیمیایی و بەرەنگاری خەڵكی كۆیله و ژێردەسته و لەهەمانکاتدا مافخواز و ڕزگاریخوازی ئێمه بوونەتەوە، پرۆسه و رەوتی رزگاری نەتەوایەتی ئێمه، له گرێ و گۆڵ، دەرباز نەبووه.
فاكتۆری دیكەی گرنگ لەو پێوەندیەدا، پێی ڕیكخراوه سیاسیەكانی كوردستان دەگرێتەوه كه له ماوەی ساڵانی دوای کۆماری کوردستان ڕێکخراوی سیاسی مودێڕن پێکهاتوون و له مەیدانی خەبات دا بەشدار بوون. رۆل و نەخشی ئەو رێكخراوه سیاسیانه تا ئەورۆ، له بۆچوون، دیاری كردن و هێنانەگۆری شعاری ستراتژیك و دروشمەكانی رۆژانه و تاكتیكیی راپەڕینەكانی نەتەوایەتی كورد و ڕێگاچارەی ئەوان بۆ كێشەکان و رزگار بوون و گەیشتن بە ئامانجی نەتەوەی كورد، و هەروەها ناکۆکی و دووبەرەکی تا ئاستی شەڕی براکوژی، کێشەکانی هێندەی تر ئاڵۆز و تێكەڵ کردوه کە له ئامانج نزیك نەبوونەوەمان، له فاكتۆرە گرینگەکەی پێشوو، چی كەمتر نەبووە.
له راستیدا، خەباتی رزگاریخوازی نەتەوەی كورد له سەردەمی ئێستادا، بە بەراوەرد لەگەڵ شۆڕشەکانی پێشوو ئەگەرچی لە زۆر بارەوە بە پێی ئاڵوگۆڕی کۆمەڵگای کوردەواری تاڕادەیەک بە قازانج و بەرەو پێشکەوتن هەنگاوی ناوە ، لە باری داڕشتنی دروشم و ئامانجە نەتەوەییەکانەوە کە ڕزگاری یەکجاری و سەربەخۆیی کوردستانە بەرەو دواوە گەڕاوەتەوە.
ئەو پاشەكشەیه، له دروشمی خەباتی نەتەوایەتی ئێستای ئێمەدا، زۆر بەزەقی بەرچاوه. یانی، ئەو رێكخراوه سیاسیانەی ئەم سەردەمه كه رێبەرایەتی جوڵانەوەكەیان بەدەستەوەیه، وازیان له دروشمی رزگاری یەكجاری وسەربەخۆیی هێناوه و له جیاتیان دروشمی ئۆتۆنۆمی**یان خودموختاری** کە ئێستا جێگای خۆی داوە بە فیدڕالی و کونفدرالیسمی دیموکراتیکیان، له جوڵانەوەی رزگاری خوازی گەلی كورد دا، كردۆته باو. داهێنانی دروشمی ئۆتۆنۆمی و فیدڕاڵی و کونفدرالیسمی دیموکراتیک و كار كردن بۆ جێگیر بوونی ئه ودروشمه له لایەن هێزه سیاسیەكانی سەردەمی نوێڕا، داهێنانێک بووە کە نەتەوەی کوردی لە ئامانجی سەرەکی کە سەربەخۆیی کوردستانە دوور خستوەتەوە و ئەم داهێنانە نەک نەیتوانیوە ببێتە بەدیل و ئاڵتەرناتیڤ بۆ چارەسەری کێشەی کورد بۆ گەیشتن بە ئامانجە نەتەوایەتیەکان بەڵکو له زۆر بارەوه خۆی بووه به گرێپوچكه و هۆیەك له هۆیەكانی مانەوەی نەتەوەی ئێمه به دابەشكراوی و ژێرچەپۆكەیی له وڵاتی خۆیدا . ئەم داهێنانە هەروەها له ئاست ومەیدانی نێونەتەوایەتیشدا ئاسۆی مەسەلەی كوردی تاریك و ئاڵۆزتر كردوە.
لەئەنجامی بەردەوامی ئەم داگیرکاری و ژێردەستەییەدا ، گەشه و نەشەی ئابووری و بەرەو پێشچوونی كۆمەڵایەتی له كوردستاندا، تێك و لێك دراوه و داری بەسەر پەردویەوە نەهێشتووە وسەروەت و سامانەی سەەزەوی و ژێرزەوی به تاڵانی داگیركەران چووه . هەوڵی تواندنەوە و جینوسایدی نەتەوەکەمان دراوە بە لێدانی سیستماتیکی ڕاستەوخۆی بناغە نەتەوەییکان وەک زمان، کولتور، مێژوو و جوغرافیا و شێواندنی دیموگرافی کوردستان. سەرچاوەی ئاو کە ئێستا لە جیهاندا یەکێک لە گرینگترین و بەبەهاترین سەرچاویە و کاریگەری ڕاستەوخۆی لە پێوەندیەکاندا هەیە بەتاڵان دەچێت و ڕێڕەوی چوم و کانیاوەکانی کوردستان دەگۆڕدرێت بۆ دەرەوی کوردستان. جوتیاران و کەرتی کشتوکاڵ و بە کشتی کوردستانی لێ بێبەش دەکرێت. ژینگەی کوردستان دەشێوێندرێت وڵاتمان دەکرێتە زبڵدانی پاشماوی ئەتومی زلهێزەکان کە کارتێکەری و باندۆری درێژخایەنی لەسەر ژینگە وخەڵکی کوردستان دەمێنێتەوەوە بە دەیان نەخوشی کوشندە وبێچارەسەری لێدەکەوێتەوە.
بۆیه لەم روانگەیەوە
کوردستان وڵاتێكی داگیر كراو وكۆڵۆنیه، کە له نێوان توركیه، ئێران، عێراق وسوریه دا دابەش كراوە.
خەباتی رزگاریخوازی یەكجاری نەتەوەی كورد لە پێنا سەربەخۆییدا، خەبات و تێكۆشانێكی ڕەوا و ئینسانیه و له هەمان كاتدا تاكه رێگای خەباتە.
گەشه ونەشەی پێشكەوتنی كۆمەڵی دواخراوی نەتەوەی كورد ته نیا لە پێوەندی دایە دەگەڵ رزگاری و یەك گرتنەوەی نەتەوایەتی وپێشكەوتنی ئابووری وكۆمەڵایەتی له كوردستانێكی سەربەخۆدا.
خەبات له كوردستاندا، خەباتی رزگاریخوازی یەكجاری وناكۆكی سەرەكی ناكۆكی نێوان نەتەوەی كورد لە کوردستانی داگیر کراو و داگیركەرانی كوردستانە.
كێشه و مەسەلەی كورد، له ڕێگەی بزووتنەوەی دیموكراتیكی نێو وڵاته داگیركەرەكانی كوردستانەوه، چارەسەر ناكرێ و لە پێوەندی دایه دەگەل ڕاماڵینی داگیرکەران لە كوردستان و پاككردنەوەی شوێنەواری داگیركاری ودواكەوتویی.
خه باتی رزگاری خوازی نەتەوەی كورد، خەباتێكه ئینسانی، ئازادیخواز، دیموكراتیك وپێشكەوتوو، خەباتێكه یەكسانیخواز، دژ به پاشماوەیی وكۆنەپەرەستی وچەوسانەوەی مرۆڤ به دەستی مرۆڤە.
خەباتی رزگاریخوازی نەتەوەی كورد، دۆست و لایه نگری مافی وەك یەك وبەرامبەر له نێو نەتەوەکاندایە، بڕوای بە دۆستایەتی و ڕێزی دوولایەنە هەیە و بۆ ئاشتی جیهانیی دوور لە ملهوڕی وسەرەرۆیی تێدەكۆشێ. له هەمان كاتدا، دووره له هەلپەرەستی و ئۆپۆرتۆنیزم و بەرپرسه بەرامبەر به نەتەوەكەی.
یه كێتی نەتەوەیی وپێداگری له سەر رزگاری یەكجاری، دیموكراسی له هەموو بوارەکانی نەتەوایەتی و كۆمەڵایەتی و تاکیەوە هتد ...كه هۆی گەشه و پێگەیشتنی نەتەوه ژێرستەم و داگیركراوەكانه بۆ به دەست هێنانی مافی خۆیان کە زامنی سەركەوتنیانه له هەموو پلەكانی خەباتدا.
سەردەمی ئێستا، سەردەمی رزگاری و سەربەخۆیی گەلانی جیهانه، سەردمی کۆتایی دەسەڵاتی دگیرکەرانە.
پێویستیی بەرگری له خۆ، پێشگیری له تواندنەوەی نەتەوایەتی نەتەوەكەمان، به چاوی هەڵسەنگاندن و رەخنه له ئێستا و رابردوی تێكۆشانی نەتەوایەتیمان، به باوەڕی پتەو به سەركەوتن وگەیشتن به قۆناغی رزگاری یەكجاریی نەتەوەی كورد و به مەبەستی به جێگەیاندنی ئەركی نەتەوایەتی نەتەوەی كورد لەو سەردەمەدا و سەربەرزی سیاسی بۆ کوردستان، پارتی سه ربه خۆیی كوردستان پێ ناوەتە مەیدانی خەباتەوە.
کورستان وڵاتێكه به پێی نەخشەی زلهێزانی خاوەن بەرژەوەندی لە ناوچەکە دوای جەنگی جیهانی یەكه م بۆ جاری دووهەم داگیر ودابەش كراوه. ئەو داگیرودابەش كردنه له شێواز و فۆرمی سەربازی، سیاسی، ئابووری و فەرهەنگیەوه بەرچاوه وله ڕێگای رژیمه داگیركەرەكانی توركیا و ئێران و عێراق و سوریەوه هه تا ئێستەش درێژەی هەیه. ئه نجامی ئەو داگیركردنه بۆته هۆی ئەوەی كه كوردستان له وماوه دوور ودرێژەدا گڕكانێكی كڵپەکردووی شۆڕشگێرانەی خەباتی رزگاریخوازانەی نەتەوەی كورد بێت و هەر بۆیەشە به ئاكام گەیشتنی خه بات لەو بەشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە میکانیزمی گونجاو له هەموو شوێنێك لەبارترە.
له ئەنجامی داگیركردنی كوردستان، گەشەكردنی ئاسایی ئابووری و كۆمەڵایەتی كۆمەڵی كوردستان شێوێنراوه و كوردستان بوتە بازاری ساغكردنەوەی كەلوپەل و بەرهەمی پێشەسازی نەتەوەی داگیركەر. گەشەكردن و پێشكەوتنی ئاسایی و ئازادانەی ئابووری و كۆمەڵایەتی كوردستان تەنیا و تەنیا له سایەی رزگاری وسەربەخۆیی كوردستانەوه دەستەبەر ئەبێت.
جووڵانەوەی رزگاریخوازی كوردستان وناكۆكی سەرەکی له كوردستاندا، له رێگەی بزووتنەوەی دیموكراتیكی ناو وڵاته داگیركەرەكانەوه چارەسەر ناكرێ وئامانجەكانی بەدی نایەت . هەوڵدان بۆ رێكخستنی جەماوەری كوردستان وچارەسەركردنی ناكۆكی سەرەكی له رێگەی هەر چەشنه رێكخراوی سەرانسەری له ئاستی وڵاته داگیركەرەكانی كوردستان به مانای دابڕینی بەشێكی جووڵانەوەی رزگاریخوازی كوردستان و بەستنەوەی ئەو پارچەیەی كوردستانه به دیاردەیەكی دەرەكیەوه. بەم پێیه ، هەر چارەسەرێكی له وبابەته چارەسەرێكی لاوەكی و نیوەچڵه وچارەسەری كۆتایی تەنیا له سەر خاکی كوردستانەوه ئەكرێ.
جووڵانەوەی رزگاریخوازی كوردستان، بزووتنەوەی رەوای نەتەوەیەكی داگیرکراوی پەنجاملیونیە وله پێناوی رزگاریی و سەرفرازی نەتەوایەتی نەتەوەکیەدا تێدەکۆشێ و له هەڵسەنگاندنی كۆتاییدا ئاكاری دیموكراتیك و شۆڕشگێڕانەی هەیه و دژ به هەرچەشنه داگیركردن وچەوسانەوەیەكه ، له سەر ئاستی جیهانی خۆی به دۆستی هەموو هێزێكی رزگاریخواز وپێشڕەو ئەزانی و لەم بوارەدا ئەبێ سەربەستی خۆی بەتەواوی بپارێزێ. هەر جۆره پێوەندی و دۆستایەتیەك ئەبێ له سەر بناغەی رێزگرتنی دوولایەنه وبڕوا بوون به ئامانجە رزگاریخوازاەکانی جووڵانەوەی كوردستان بێ کە ئەوەش سەربەخۆیی کوردستانە ،ئەو دۆستایەتیه ئەبێ ئاشكرا و ڕوون بێت. هه ر چەشنه دۆستایەتی وپێوەندیەك له گەڵ داگیركەرانی كوردستان بۆ بەرژەوەندی تەسكی حیزبایەتیه و له ئاكامدا بە زیانی جووڵانەوەی كوردستانە . ئەم شێوە پێوەندیانە لە ڕوانگەی ئێمەوە ڕیگە پێدراو نیە .
ناكۆكی سەرەكی له كوردستان، ئەو ناكۆكیەیه كەبۆته بزوێنەر و دینەمۆی خەباتی سیاسی و كۆمەڵایەتی خەڵكی كوردستان، ئەو ناكۆكیەش ناكۆكی نێوان خەڵكی كوردستان وداگیركەرانه. ململانێی نەتەوەی كورده له دژی سیاسەتی داگیركردن وپاشخستنی كۆمەڵایەتی ، تواندنەوەی نەتەوایەتی و له پێناو سڕینەوەی شوێنەواری داگیركردن ودواكەوتنی كوردستانه. چارەسەری ئەم ناکۆکیەش له كوردستان، له ڕێگەی راماڵینی داگیركەرانی كوردستان و دەستەبەر کردنی سەرفرازی سیاسیە بۆ كوردستان و نەتەوەی كورد. بۆ ئەم كارەش جەماوەری كوردستان پێویستە له رێكخراوی سەربەخۆیخوازی كوردستاندا خۆیان رێكبخەن و لێبڕاوانه و پشت ئەستوور به هێزی له بن نەهاتووی نەتەوەی خۆیان به ڕەچاوكردنی هەموو جۆره تاكتیكێكی پێویست بۆ بەدەستەوەگرتنی دەسەڵاتی سیاسی له كوردستاندا خەبات بكەن و تێبكۆشن.
ئامانجه ستراتژیەكانی پارتی سەربەخۆیی كوردستان
رزگاری كوردستان
پارتی سەربەخۆیی كوردستان وەك رێكخراوێكی رزگاریخواز و دیموكرات كه له ئەنجامی پێداویستیەكی مێژوویی واقیعی خەباتی كوردستان، دامەزراوە و بەلێكدانەوەی بابەتی و دیاریكراو له واقیعی كوردستان له پێناو بەدەسهێنانی مافی دیاریكردنی چارەنووسی نەتەوەی كورد و پێكهێنانی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان بە مەبەستی دابین كردنی دەسەڵاتی نەتەوایەتی نەتەوەی كورد، له رووی سیاسی و ئابووری و سەربازییەوه خەبات ئەكات.
دەسەڵاتدارێتی خەڵك
پارتی سەربەخۆیی كوردستان تێدەكۆشێ بۆ چەسپاندنی دەسەڵاتداری خەڵك له كوردستانی رزگاركراودا به رێگای: ریفراندوم (گشتپرسی)
مافی گشتی و یەكسانی دەنگدان
هەڵبژاردنی ئازاد
دامەزراندنی سیستەمی پارلمانتاریزم
ده نگدانی گشتی وەك رێنوێنی بۆ پارلمان لەسەر گیرو گرفتی تایبەتی له وڵات دا
پێكهێنانی كۆماری كوردستان
پرنسیپه‌گشتیه‌كانی به‌رنامه‌ی پارتی سەربەخۆیی كوردستان
سیاسەتی ناوخۆیی
بەرنامەی پیشنیاركراوی پارتی بۆ خەڵكی كوردستان له مەیدانی سیاسەتی ناوخوی وڵاتدا، بریتیه له دیموكراسی و پلۆرالیزم. بۆیه پارتی بۆ جێگیر كردن وچەسپاندنی دیموكراسی وەك بەردی بناغەی دیتن وبۆچوونی خۆی خەبات ئەكات. مەبەست ئەوەیه كه هەركام له ئەندامانی كۆمەڵ به ئازادی به دوور له نفووزی هەموو چەشنه دەسەڵاتێك كه له دەرەوەی كۆنترۆڵی خۆیان دا بێ، ژیانێكی ئینسانی و به ناوەرۆكیان هەبێ. دیموكراسیەك كه تێیدا ئینسان ئازادانه له هەلومەرجی یەكساندا وەكوو یەك به شداربن و چارەنووسی كۆمەڵ دیاری بكەن. هەر بۆیەشه كه پارتی، پلۆرالیزمی سیاسی به بنچینەیەكی گرنگ له ساختاری دیموكراتیكی گەل دادەنیت.
پارتی سەربەخۆیی كوردستان له دژی ئەوەیه كه زایەندێتی **جنسیه ت یان جەندەر** ببێته بناغەیەك بۆ ژیانی كۆمەڵایەتی و دیاری كردنی ماف و ئەركی مرۆڤەکان. هەر بۆیه پارتی بڕوای تەواوی بە یەکسانی ژن و پیاو هەیە لە هەموو بوارەکانی ژیاندا و خەبات دەكات بۆ دابینكردنی مافی یەكسانی ژن و پیاو له باری سیاسی، ئابووری و كۆمەڵایەتییەوە.
پارتی سەربەخۆیی كوردستان سەروەری یاسای پێ بناغە و کۆڵەکەی عەدالەت و یەکسانیە لە کۆمەڵگادا و له یەكسانی ئەندامانی كۆمەڵگا له بەرامبەر یاسادا داكۆكی دەكات هەروەها ڕەخساندنی هەلەمەرجی له باری ئابووری بۆ هەموو ئەندامانی كۆمەڵ به مەبەستی داكۆكی لەو مافه، به ئەركی كۆمەڵ دەزانێ. پارتی ئەو مافه بۆ هەموو ئەندامانی كۆمەڵ له هەر ئایین و بەهەر بۆچوونێكەوه، بەڕەسمی دەناسێ.
پارتی له كاتێكدا كه له ئازادی ئایین و ئۆڵ داكۆكی دەكات، مەزەب و دین وحكوومەت، بە دوو دیاردەی لێكجیا دەزانێت ، پارتێکی سکولارە و بۆیه بۆ دەسەڵاتدارێتی سیکۆلار و مەدەنی تێدەكۆشێ.
هەموو کوردێک لە کوردستاندا له هەڵبژاردنی كار و شوێنی نیشتەجێبوونی خۆیاندا سەربەستن.
میكانیزمی دیموكراسی بریتی دەبێت له رێكخراوی جۆراوجۆر، كۆمەڵه وسەندیكای هەمەچەشن بۆ داكۆكی له مافی گرووپ و سنفی جیاوازی كۆمەڵایەتی. ئەو پلۆرالیزمه بۆ خۆی دەبێته پاڵپشت و دەستەبه ر بۆ سەركەوتوویی و بوونی دیموكراسی وپارلمانتاریزم و چەسپاندنی.
پارتی سەربرخۆیی کوردستان بڕوای تەواوی بە ئازادی بیروڕا و نووسین وبڵاو كردنەوەی بڵاوكراوه و چاپەمەنی هەیە و بە مافێكی سروشتی خه ڵك دەزانێت.
پارتی سەربەخۆیی کوردستان لە ئێستا و داهاتوودا رێکخستنی هێزی پێشمەرگەی کوردستان لە سپای نەتەوەیی نیشتمانی دا بە قازانجی گشتی خەلکی کوردستان دەزانی و باوەری وایە هێزی پێشمەرگەی یەکگرتوو ئەبێتە بەهێز بوونی دوزی ڕەوای کورد لە ناوخۆ و دەرەوەی کوردستان.
لە روانگەی پارتی سەربەخۆیی کوردستانەوە سزای کۆشتنی تاوانباران بە هەموو جۆرەکانیەوە هەڵەیە و ناتوانێت چارەسەر بێت بۆ نەهێشتن یان کەمتر کردنەوەی تاوانەکان.
سیاسه تی ئابووری
به بۆچوونی پارتی سەربەخۆیی کوردستان، دەبێ پێداویستی گشتی بەرژەوەندی كۆمەڵ لەمەڕ چۆنایەتی رێكخستنی ئابووری وڵات دا بڕیاردەر بێت. له بەر ئەمەیه كه ئێمه هەموو چەشنه دەسەڵاتداریی كەمایەتی له مەیدانی ئابووریدا رەد دەكەینەوه و له بەشداری دانیشتوانی كوردستان له بەڕێوەبردن و بڕیاردان وداهێنان له مەیدانی ئابووری داپشتیوانی دەكەین. هەموو چەشنه بڕیاریكی ئابووری دەبێ بەرهەمی بەشداری چالاكانەی گشت خەڵك له ئاتموسفیرێكی دیموكراتیكدا بێ. كەڵك وەەگرتن له هەموو جۆره فۆرم وشێوازی رێكخستنی ئابووری به قازانجی پێشكەوتنی وڵات دەزانێ، پێكهاتوویەكی ئابووری كه بریتی بێ له كەرتی دەوڵەتی، كەرتی تایبەتی بەشی كئۆپراتیڤ، دەرفەتی كەڵك وەرگرتن له گشت توانای ئابووری وڵات له هەر سێ مەیدانی پیشەسازی، كشتوكاڵ وخزمەت گوزاری و گەشت وگوزاردا پێكدەهێنێ
پارتی سەربەخۆیی كوردستان، له داخوازه ئابوورییەكانی كرێكاران وزەحمەتكێشانی كوردستان به مەبەستی كەم كردنەوەی فەرق وجیاوازی له رووی داهات و داراییەوه، خەبات دەكات
پارتی سەربەخۆیی كوردستان، له مافی دابین كردنی خانوو بۆ خەڵك، چاودێری تەندروستی گشتی و هەموو لایەنه، كردنەوەی فێرگه، قوتابخانه و زانستگه، پێكهێنانی سێرڤیس وخزمەتی گشتی له سەرانسەری كوردستاندا بۆ دانیشتوانی کوردستان پشتیوانی دەكات و داوای جێبەجێ كردنیان له دەسەڵاتدارێتی كوردستان دەكات. له هەر كام لەو مەیدانانه دا له داهێنان وەستپێشكەری له لایەن كەرتی تایبەت و بەشی كئۆپراتیڤەوه پێشوازی دەكا.
پارتی سەربەخۆیی كوردستان خەبات دەكا بۆ بووژاندنەوەی ئابووری كوردستان، گەشه پێدانی پیشەسازی و پەره پێدان ومكانیزه كردنی كشتوكاڵ و بەرز كردنەوەی ئاستی ژیانی كۆمەڵانی خەڵك.
له هەموو جۆره پرۆژەیەكی ئابووری و پیشەسازیدا دەبێ لایەنی پاك و خاوێنی ئەو پیشەسازییه له ڕوانگەی پرسی دەوروبەر و مەڵبەندی ژیانەوه له بەرچاو بگیرێت.هەوا و خاكی پاك و بێ سەم و ژار بۆ ژیانی خەڵك له كوردستانێكی ئاوەداندا، بنەمای گرینگن، هەر بۆیەشە ئەرکی پاراستنی ژینگەیەکی تەندروست لە ئەستوی دەسەڵاتی کوردستاندا دەبێت و دەبێت گرینگیەکی تایبەتی پێبدرێت و هەر تاکێکی ئەم کوردستانەش لە ئاستی خۆی ،لەم بوارەدا دەبێت خۆی بە ئەرکدار بزانێت و هاوکاری دەسەڵات بێت لە پاراستنی ژینگەی کوردستاندا.
پارتی سەربەخۆیی كوردستان، دیموكراسی سیاسی ودیموكراسی ئابووری له یەك جیاناكاتەوه. بەم مانایه كه چۆن به هەموو تواناوه دژ به دیكتاتۆری سیاسی وخراپ كەڵك وەرگرتن له دەسەڵاتی سیاسی رادەوەستێ، هه ر ئاواش دژ به خراپ بەكارهێنانی دەسەڵاتی ئابووری و گەندەڵی لە هەموو سەکتەرە ئابووریەکاندا رادەوەستێ. ئامانجی ئەم سیاسەته ی پارتی ئەوەیه كه هەموو كەس بتوانێت له بەرهەم و به رنامەرێژی و بەرێوەبردنی كاروباری كۆمەڵ له مەیدانی ئابووریدا بەشدار بێت.
پارتی سەربەخۆیی کوردستان كار وەک بناخە و هۆکارێک بۆ تەندروستی كۆمەڵ دادەنێت هەر لەو پێوەندیەشدا هەقی بەرچاو و ئاشكرای هەموو كەسێكه كه به گوێرەی لێوەشاوەیی و شارەزایی و توانای خۆی خوازیاری كارێكی شەرافەتمەندانه بێت و ئەوه ئەركی دەسەڵاتە كه ئەم دەرفەته بۆ بڕەخسێنێ.
سیاسەتی فەرهەنگی
پارتی سەربەخۆیی کوردستان باوەری وایە کە دەوڵەتی کوردستان کە لەراستیدا دەبێتە دەوڵەتی خەڵک، پێویستە ئەم ئەرکانەی خوارەوە بەجێ بهێنێت.
دابینکردنی خوێندنی خۆرایی و گشتی لە سەرانسەری کوردستان دا بۆ هەموو ئەندامانی کۆمەڵ و لە هەموو پلەکانی خوێندن دا.
پارتی پێی وایە خۆێندن و نوسین بۆ هاونیشتمانیانی غەیری کورد لە کوردستان بە زمانی خۆیان ئازاد بێت هاوتەریب لە گەڵ زمانی فەرمی کە زمانی کوردیە و حکومەت پێویستە کەرەسەی پێویستیان بۆ ئامادە بکات وبواری گونجاویان بۆ بڕەخسێنێت ..
پارتی پێی وایە کە خوێندن تا پلەی دوازدە بە ئیجباری و بە خۆرایی بێت.
شوێنی وەرزش و ڕاهێنانە جۆراوجۆرەکان بۆ لاوان بە تایبەتی و هاووڵاتیان بەگشتی ساز بکرێت. هەنگاوی پێویست هەڵبگیرێ بۆ پێگەیاندن و ڕاهێنانی وەرزشوانان بۆ بەشداری لە کێبڕکێی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیەکاندا.
پا رتی سەربەخۆیی كوردستان خەبات دەكا بۆ دابینکردنی
كار بۆ هەموو كەس، مافی گۆڕینی كار، بەڕێوەبردنی بەرنامە و پرۆژەی رێك و پێك به مەبەستی دابینکردنی هەلی كار بۆ بێكاران، هەقی حەسانەوەی ساڵانەی چوار حەوتو لەساڵدا به حقوقی تەواوەوه.
چەسپاندنی"37" سەعات كار له هەفتەدا، یەك له ئامانجه كانی خەباتمان ده بێ لە مەیدانی ئابووری دا.
مافی خانەنشینی، بۆ هەموو كەس، كه ببێته هۆی پشتگەرمی و بێنیازی ئەندامانی كۆمەڵ.
یاساخکردنی خستنە بەر کاری مناڵانن.
ئاو، دارستان، نەوت و گاز، زێر و زێو و هەموو کانزا و شوێنەوارێکی مێژوویی، سەروەت و سامانی نەتەوایەتی نەتەوەی کورد دەبێ پارێزگاری لێبکرێ. دەست تێوەردان و بە تاڵانبردنی ئەو سەروەت و سامانە لە لایەن پارتیەوە مەحکومە و لە رێگای قانوونیەوە، داواکاری دەبیتەوە.
سیاسەتی دەرەوە (نیونەتەوایەتی)
بناغەی سیاسەتی نێونەتەوایەتی وڵات لە روانگەی پارتی سەربەخۆیی کوردستانەوە بریتیە لە پتەوکردنی سەربەخۆیی وڵات وپاراستنی مافی سەربەخۆیی لە بریاردان لە سەر چارەنووسی خۆمان دا. هەر بۆیەش سیاسەتی بێلایەنی لە پەیوەندیەکانی جیهانی و نیو وڵاتان دا بۆ نەتەوەی کورد بە سەلاح دەزانێت و لەو ریباز و بۆچوونە پشتیوانی دەکەین.
هەروەها پشتیوانی دەکەین لە هاوکاری بنیادنەر نێونەتەوان و پەسندکردنی بریارنامە گشتیەکانی کۆڕی نەتەوە یەکگرتووەکان قبووڵ دەکەین.
لەسەر بناغەی ئە پرینسیپانە، پارتی سەربەخۆیی کوردستان راکێشانی فراوانترین و زۆرترین پشتیوانی بۆ خەباتی نەتەوەی کورد بۆ رزگاری یەکجاری بە پرۆگرامی خۆی لە مەیدانی سیاسەتی نێونەتەوایەتی دا دەزانێ.
هەروەها لە ئاستی نێونەتەوایەتی دا پشتیوانی لە هاوژیانی ئاشتیانە و ئاستی نێو میللەتان و پیوەندی دۆستانی نێوانیان دەکا لەسەر بناغەی رێزگرتنی دوولایەنە و، گرتنەبەری رێبازێکی ئەوتۆ بە دەوڵەتی داهاتووی کوردستان پێشنیاز دەکات